In deze webquest ga je ontdekken hoe je aan de hand van fossielen iets kunt zeggen over klimaat, landschap en voedselrelaties (voedselketens) tussen planten en dieren. Hoe kunnen wetenschappers uit een hoop versteende resten zoveel informatie halen?

Een paar botsplinters, een kies, een voetafdruk… Meestal heb je als paleontoloog maar een paar aanknopingspunten om je een beeld te vormen van het leven in het verleden. Soms heb je geluk en vind je op een plek zoveel fossielen, dat Je het landschap met zijn dieren als het ware kan uittekenen.

Fossielen uit de klei

Tegelen in Limburg is zo’n plek. In de Tegelse kleigroeves zijn zeer veel fossielen gevonden uit het Vroeg-Pleistoceen, ongeveer 2 miljoen jaar geleden. Deze periode is het startpunt van een reeks ijstijden (glacialen), afgewisseld door warmere perioden (interglacialen). Wetenschappers van Naturalis hebben in de kleigroeves grote hoeveelheden fossielen verzameld en onderzocht. Het is een van de belangrijkste fossielencollecties van het museum, omdat de verzameling een goed beeld geeft van het klimaat, het landschap en de flora en fauna van Nederland tijdens het Vroeg-Pleistoceen. De vindplaats in Tegelen is zelfs internationaal zo belangrijk dat de periode, waaruit deze fossielen afkomstig zijn, er naar genoemd is: het Tigliën (±2,4 tot ±1,8 miljoen jaar geleden).

Onderzoeksvraag

Tot nu toe werden er botten van mammoeten gevonden, maar ook van een aap. Wat zegt dit over het klimaat? Was het Tiglien inderdaad een warmere periode? Als onderzoeksteam hebben jullie de taak om er achter te komen van welke dieren de fossielen van de verzamelaar zijn en welk beeld dat oplevert voor het landschap en het klimaat van Nederland in het Tiglien.


Voor jullie onderzoek hebben we van 15e verdieping in de collectietoren een doos met fossielen gehaald. Het betreft de verzameling van een arbeider, die gewerkt heeft als kleidelver in een groeve bij Tegelen. Na zijn dood is de verzameling aan het museum geschonken. De fossielen zijn nog niet gedetermineerd. Het is dus mogelijk dat er fossielen tussen zitten van dieren en planten die nog niet eerder in Tegelen zijn aangetroffen.







 

Gegevens verzamelen

1. Inlezen: voordat je begint met het onderzoek zorg je dat je de beschikbare informatie over het onderwerp hebt verzameld en gelezen.
   
   • Bekijk de artikelen in de map bronnen. Lees in ieder geval het artikel tanden vertellen.
     
2. Determineren: de fossielen moeten, voordat ze kunnen worden opgenomen in de collectie en gebruikt kunnen worden op naam worden gebracht.
   • Verdeel eerst de fossielen van dieren in de volgende groepen (voordat je ze gaat determineren): omnivoren, herbivoren en carnivoren.
   • Determineer de fossielen van dieren met behulp van de determinatietabellen en leg de naamkaartjes erbij. Doe daarna hetzelfde voor de fossiele zaden.
   • Laat het resultaat controleren door de begeleider/docent.
     
3. Gegevens ordenen: zet de verzamelde gegevens op een rij
   
   • Print de ‘invultabel fossielen Tegelen’ uit. Zet achter de soortnamen of het gaat om herbivoren, omnivoren en carnivoren. Tip: gebruik de ook de gegevens uit de fossielenpaspoorten in de map bronnen.

Verbanden zoeken

1. Gegevens onderzoeken: betekenis ontlenen aan de verzamelde gegevens.
   • Leg uit hoe wetenschappers  aan hun kennis over de ecologie van fossiele planten en dieren komen. Tip: gebruik je kennis uit de stappen 1, 2 en 3.
   • Maak met behulp van de gegevens uit vraag 2 en de informatiemap een zo compleet mogelijk voedselweb van het Tegelse ecosysteem. Klik hier voor een voorbeeld.
     
2. Gegevens beoordelen: wat kan je zeggen over de verzamelde gegevens?
   • Er ontbreken bepaalde groepen in het voedselweb. Geef hiervoor een verklaring.
   • Geef een inschatting over het klimaat in het Tigliën op basis van dieren en planten uit de fossielentabel.
   • Beschrijf of teken met behulp van de gegevens en je antwoorden op de vorige vragen het landschap zoals dat er omstreeks 1,8 miljoen jaar geleden in Tegelen heeft uitgezien. Klopt dit beeld met de informatie die je uit de artikelen hebt gehaald?  Zie ook in de map bronnen ‘flora en fauna van Tegelen’  en ‘Klimaat in Nederland gedurende het Kwartair’.

Determinatie

Hier vind je determinatietabellen om de objecten op naam te brengen.

Link: determinatietabel voor kiezen

Artikelen

Hier vind je informatie over je onderzoeksonderwerp.

Link: Het klimaat in het Vroeg-Pleistoceen

Achtergrondinformatie

Hier vind je extra informatie die je kan helpen bij je onderzoek. In de onderstaande artikelen vind je informatie over enkele karakteristieke dieren uit het Tiglien.

Europese bever

Desman of watermol

Eikelmuis

Groot Tegels hert

Groot paard

Makaak van Tegelen

Reuzenbever

Zuidelijke mammoet

Hulpbronnen

Als je niet weet wat je moet doen of hoe iets heet, kijk dan of je er met de onderstaande hulpmiddelen wel uitkomt. 

Tip: www.natuurinformatie.nl Op deze site vind je diverse artikelen over Tegelen. Zoek op trefwoord met de zoekfunctie.

Je hebt nu het eerste deel van je onderzoek afgerond en als het goed is heb je nu een aardig idee van de dieren die 2 miljoen jaar geleden bij Tegelen rondliepen. Maar kan je nu voldoende zeggen over het landschap waar deze dieren in rond liepen? Weten we zeker of het voor de aap van Tegelen nu te koud zou zijn in Nederland? Veel dieren zijn in de loop van de tijd verdwenen of geevolueerd. Om echt iets te kunnen zeggen over landschap en klimaat hebben we ook andere fossielen nodig: stuifmeelkorrels.

→ Lees nu eerst 'het vervolgonderzoek'.

We maken opnieuw gebruik van de verzameling van de kleidelver uit Tegelen. Tussen de wortels van een hertekies uit deze verzameling zijn kleiresten aangetroffen. Uit dit de klei zijn stuifmeelkorrels (pollen) gefilterd en hiervan is een microscopisch preparaat gemaakt.

In het vervolgonderzoek ga je een deel van het preparaat bekijken: je determineert de stuifmeelkorrels op soort en je telt ze, zodat je een idee krijgt van de verhouding tussen de verschillende bomen en planten (stond er bos, of was er een grasvlakte).

Let op: omdat het tellen van stuifmeelkorrels heel veel tijd kost, is een deel van het preparaat al voor je geteld. Deze aantallen staan reeds genoteerd op het 'turfformulier' waarop jullie je aantallen gaan 'turven'. Hoe je uiteindelijk met deze gegevens een antwoord op de hoofdvraag kan geven, lees je in het stappenplan vervolgonderzoek.

→ Ga naar stappenplan vervolgonderzoek

Gegevens verzamelen

turflijst pollen

Inlezen:

• Lees voor je verder gaat eerst het artikel over pollen-analyse: ‘stuifmeel onder de loep’. 
  

Determineren:

• Determineer de pollenkorrels van het gefotografeerde preparaat.
  

Gegevens ordenen:

• Tel hoeveel er van elke soort in het monster zitten en vul de tabel ‘pollenkorrels’ verder in.
  

Verbanden zoeken

Gegevens onderzoeken:

• Vergelijk de percentages in je eigen pollenanalyse met die van het pollendiagram in de documentatiemap.
• Vergelijk het beeld dat je hebt geschetst van het Tegelse landschap op basis van de fossielen met dat van de pollen-analyse en verklaar eventuele verschillen.
  

Gegevens beoordelen:

• Noteer wat de pollenanalyse aan extra informatie heeft opgeleverd en geef aan in hoeverre deze informatie betrouwbaar is.
  Tip: gebruik de informatie in ‘stuifmeel onder de loep’.

Determinatie

determinatietabel voor pollen

Artikelen

Hulpbronnen

Achtergrondinformatie

Wilde druif

Vleugelnoot